Skip to content
Home / Programmes / Long-term Insights Briefing   / Lea Faka-Tonga | Tonga

Fakahoko mai ‘a ho’o lau ki he ngaahi fakakaukau ‘a e potungāue ‘i he anga ‘enau sio.

Fakahoko mai ‘a ho’o lau ki he ngaahi fakakaukau ‘a e potungāue ‘i he anga ‘enau sio.

Ko e ngaahi sio lōlōa ki ha meʻa ke patoloaki ‘aki ‘a e fakakaukau ki he totonu ‘a e kakai(LTIB) ko e ngaahi fiemaʻu foʻou ia ‘a e Puleʻanga ‘I he malumalu ‘o e lao ki he ngaahi Ngāue maʻae kakai e fonua ‘o e 2020.  Naʻa nau fakaʻamu ki he ngaahi Potungāue mo e ngāueʻanga kotoa pe ‘a e Puleʻanga ke fakahoko ‘enau ngaahi fakakaukau mo ‘enau ngaahi ngāue ki ha taʻu ‘e hongofulu ka hoko mai, ‘i hono siofi mo fakafehoanaki ‘a e ngaahi faingataʻa, ngaahi faingamālie pea mo e ola ‘o e ngaahi meʻa ni ‘e malava kene hanga ‘o uesia ‘a Aotearoa, Nuʻusila.  ‘Oku hoko foki ‘a e LTIBS kene tokoniʻi ke pātoloaki ‘a e ngaahi sio lōlōa ke maʻu ha ngaahi makatuʻunga lelei ke lava lelei pe ketau matatali kapau ‘e ‘iai ha ngaahi liliu ‘e hoko mai ‘i he kahaʻu ‘o kau lelei ki he kakai ‘o Aotearoa. 

‘E maʻu e ngaahi fakamatala fakaikiiki fekauʻaki pea mo e LTIBs ‘i he:
Long-term Insights Briefings | Department of the Prime Minister and Cabinet (DPMC)

Ko e tefitoʻi fakakaukau ‘oku mau tuku atu ketau sio ki ai koe – Ke fakaleleiʻi ‘a e ngaahi fakamatala fekauʻaki mo e totonu fakalukufua ‘a e Pasifiki:

Ke lahi ha ngaahi faingamālie ‘e malava ke poupouʻi ‘a e lelei fakalukufua ‘a e kakai Pasifiki ‘i he kahaʻu.  Ko e polokalama LTIB ‘e hoko ia kene fakalolotoange ‘etau ‘iloʻi ‘a e ngaahi fakamatala fekauʻaki mo e lelei fakalukufua ‘a e kakai Pasifiki ‘e tokoni ia ki hono ‘omai ha ngaahi fakakaukau lelei ketau faʻu pe makatuʻunga lelei ai ha ngaahi tuʻutuʻu ni mo e ngaahi lao maʻae kakai ‘o e Pasifiki.
‘I he malumalu ‘o e lao ‘oku fiemaʻu ia ketau fakahoko ha ngaahi fakaʻekeʻeke/talanoa ‘o takai ‘e ua ‘a e kakai ‘o e fonu ke maʻu ‘a e foʻi moʻoniʻi meʻa fekauʻaki mo e LTIB ke ne fakahoʻata totonu mai ‘a e lau ‘a e kakai ‘o e fonua – ‘uluaki ‘i he kaveinga kuo tuku mai, pea ko hono ua ‘i he ngaahi fakaikiiki ‘i he fakamatala ‘o e LTIB.

‘Oku mau fakaʻamu ke maʻu mai ha ngaahi fakakaukau ‘i he tohi pe ko e talanoa pe ‘i he kaveinga ‘oku mau tuku atu ‘i he LTIB.

Kuo mau ‘osi fokotu’utu’u ha ngaahi fakaʻekeʻeke/fehuʻi te ke lava ‘o fakakakato ‘I he ‘emau uepisaiti.  Ko e ngaahi fakaʻekeʻeke/fehuʻi ko ia ko e taha ia ‘o ‘emau ‘uluaki takai ki hono fakafehuʻi ‘o e kakai ‘o e fonua.  Te ne hanga ‘o fakamahino atu kiate koe ‘a e ngaahi tefitoʻi fakakaukau te ne tokoniʻi koe ‘I hoʻo ngaahi tali/fakamatala te ke ‘omai ‘o kau ai ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘eni:

  1. Ko e hā hoʻo fakakaukau ki he ngaahi faka’uhinga lea ki he ngaahi fakamatala ‘a e Pasifiki pea mo e totonu fakalukufua ‘a e Pasifiki?
  2. Ko e hā hono ‘uhinga kiate koe ‘a e ngaahi fakamatala ‘a e Pasifiki pea mo e totonu pe ko e totonu akalukufua ‘a e Pasifiki?
  3. ‘Oku hanga ‘e he ngaahi meʻa ‘oku ke fanongo ai fekauʻaki pea mo e fakamatala mo e sitetisitika ‘o e kakai Pasifiki ‘o fakamatalaʻi totonu ‘a e komiuniti ‘oku ke kau ki ai?
  4. ‘E anga fēfē hano hanga ‘e he ngaahi fakamatala ‘o e kakai Pasifiki ‘o tokoniʻi ‘a e ngaahi komiuniti Pasifiki?
  5. Ko e hā hoʻo fakakaukau ki he ngaahi faingamālie fakaʻofoʻofa pea mo ha ngaahi palopalema ‘e hoko fekauʻaki mo e ngaahi fakamatala ko ‘eni ki he totonu fakalukufua ‘a e Pasifiki?
  6. ‘Oku ke tui ‘e hoko ‘a e polokalama ko ‘eni fekauʻaki mo e fakamatala ki he totonu fakalukufua ko ha faingamalie mahuʻinga ki he lelei fakalukufua ‘a e Pasifiki? Ko e hā hono ‘uhinga?
  7. Ko e hā haʻo fakaʻanaua/fiemaʻu ki he ngaahi fakamatala ko ‘eni fekauʻaki mo e Pasifiki ‘i he taimi ni pehē ki he kahaʻu?
  8. Ko e hā ha ngaahi faingataʻa/tō nounou pe ko ha ngaahi kaveinga ‘oku ke fiemaʻu ‘a e potungāue kenau fekumi mo vakili ki ai ‘i he kahaʻu ‘o e LTIBs?
  9. ‘Oku toe ‘i ai mo ha meʻa kehe ‘oku ke fie talanoa pe vahevahe ki ai?

Tuku kotoa mai hoʻo ngaahi fakakaukau kotoa ki he ngaahi fehuʻi kuo ‘oatu.

‘Iku ‘iai ‘emau ngaahi foomu k eke fakafonu ‘i he ‘emau uepisaiti pea te ne ‘oatu ha faingamalie kiate koe ke ‘omai hoʻo fakakaukau fakahangatonu pe kiate kimautolu.

‘Imeili mai: [email protected]

Pe tohi mai ki he: Policy Branch

                Ministry for Pacific Peoples PO BOX 833

                Wellington 6140 New Zealand

Pea kapau ‘oku ke fie hoko ko ha memipa ‘i he ngaahi polokalama ni pe ko e fepōtalanoaʻaki ko ‘eni hangē ko e ngaahi fakataha, pe ko ha talanoa fakafoʻituitui, fakamolemole fetuʻutaki mai ki he: [email protected]

Ko e ‘aho fakaʻosi ki he ngaahi fakakaukau ‘oku mou tuku mai ko e ‘aho Falaite ko hono 28 ‘o Sanuali, 2022 ‘i he taimi 5 efiafi.

‘Omai ho’o tali ki he anga ho΄o fakakaukau ki he ngaahi aleapau mo e ngaahi fokotu΄utu΄u ko ‘eni